Kiedy odsłonięcie Rzezi Wołyńskiej?

Jego autorem jest pochodzący z Ulanowa artysta-rzeźbiarz Andrzej Pityński (1947-2020), przez lata mieszkający i tworzący w USA – jego dziełem jest m.in. stojąca w Stalowej Woli monumentalna rzeźba Patriota.

Rzeź Wołyńska została odlana w 2018 r. w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych, a fundatorem było Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce Okręg 2 w Nowym Jorku. Rzeźba upamiętnia masowe i okrutne mordy na polskich mieszkańcach Wołynia i Małopolski Wschodniej, dokonane w latach 1943-44 przez nacjonalistów z OUN-UPA, wspieranych często przez miejscową ukraińską ludność. 11 lipca br. minie 80 lat od wspomnianej krwawej niedzieli.

Zbyt drastyczny czy okrutnie prawdziwy

Postawienia pomnika na swoim terenie odmawiały jednak kolejne miasta: Jelenia Góra, Stalowa Wola, Rzeszów, Kielce i Toruń. Argumentowano, że jest zbyt drastyczny w swojej wymowie, ponieważ jego ważnym elementem jest małe dziecko nadziane na długie, trójzębne widły, oraz główki dzieci wbite na sztachety. Elementy te umieszczone są w środku orła, mającego na skrzydłach nazwy spacyfikowanych miejscowości. Ostatecznie Rzeź Wołyńską wzięła pod swą pieczę gmina Jarocin w powiecie niżańskim i powołany w tym celu społeczny komitet budowy pomnika.

– Przyznam, że irytujące jest dla mnie ciągłe podkreślanie drastycznej formy pomnika, jakkolwiek wiadomo, że  nie  oddaje nawet w niewielkim stopniu rzeczywistości ukraińskiego ludobójstwa – mówił „Sztafecie” w marcu br. wójt Zbigniew Walczak.

Z kolei sam autor monumentu, Andrzej Pityński, ujął to następująco: – W sumie, w tym pomniku chodzi o prawdę i oddanie czci i hołdu tysiącom bestialsko pomordowanych Polaków. Bez ujawnienia tej prawdy i przyznania się winowajców, nie można mówić o współpracy Polski i Ukrainy w przyszłości – tak mówił o swoim dziele w wywiadzie dla „Sztafety”, podczas ostatniej wizyty w Polsce, latem 2017 r.

Zaczną od prądu i ławy

Od 24 lutego br. pomnik, przewieziony z Gliwic w częściach, przechowywany jest na terenie gminy Jarocin. Stanie na wykupionej przez nią działce obok drogi ekspresowej S19 w miejscowości Domostawa. Inwestorem wszystkich prac związanych z przygotowaniem terenu oraz złożeniem i posadowieniem monumentu jest społeczny komitet budowy pomnika, który na sfinansowanie tych działań prowadzi zbiórkę pieniędzy i internetową zrzutkę (obecnie ma na koncie blisko 270 tys. zł, w ubiegłym roku wydał 38 tys. zł). Niedawno Starostwo Powiatowe w Nisku udzieliło komitetowi pozwolenia na budowę.

– Szukamy wykonawców, a dwie pierwsze sprawy do zrobienia to doprowadzenie na działkę zasilania energetycznego oraz przygotowanie ławy fundamentowej pod pomnik – informuje wójt Walczak.

Ława o wysokości jednego metra będzie mieć wymiary 8 m x 7,5 m i cała umieszczona zostanie w gruncie. Obok miejsca, gdzie 10 lipca 2022 r. uroczyście wmurowano Akt Erekcyjny oraz urny z prochami pobranymi z miejsc kaźni Polaków na Wołyniu. Na przykrytej ziemią ławie stanie węższy i wysoki na 2 metry cokół pomnika.

– Gdyby nie obstrukcja zakładów w Gliwicach, które odmówiły nam szablonu mocowania rzeźby i mnożyły biurokratyczne przeszkody przy jej wydaniu, to prace przy pomniku byłyby już o wiele bardziej zaawansowane. Wtedy wcześniej przygotowalibyśmy postument, a pomnik prosto z Gliwic trafiłby na swoje miejsce w Domostwie – dodaje Zbigniew Walczak.

Ponownego montażu Rzezi Wołyńskiej dokona ta sama firma, która demontowała ją w Gliwicach. Pomnik zostanie więc skręcony i zespawany (w odlewni stał tylko skręcony), a miejsca łączenia będą spatynowane, tak by nie odróżniały się od reszty konstrukcji.

Termin nieznany, potrzebne pieniądze

Kiedy więc można spodziewać się odsłonięcia pomnika?

– Żadnego konkretnego terminu nie ogłaszam. Może nastąpi to jesienią, a może dopiero w przyszłym roku. Wiele zależeć tu będzie od pieniędzy, które uda nam się zebrać na wszystkie prace. Na przykład fundator pomnika, czyli stowarzyszenie weteranów z USA, obiecało nam dwie transze po 30 tysięcy dolarów: jedną w tym, a drugą w przyszłym roku. Bo chcemy, w jak najszerszym wymiarze, zagospodarować też otoczenie pomnika – wyjaśnia wójt Walczak.

Monument ma być bowiem wiodącym elementem większego upamiętnienia. Społeczny komitet ma już zatwierdzony projekt zagospodarowania terenu oraz projekt architektoniczno-budowlany wraz z pozwoleniem na budowę Memoriału Ofiar Ludobójstwa Na Kresach Wschodnich, w tym pomnika Rzeź Wołyńska i Ściany Pamięci wraz z infrastrukturą towarzyszącą: oświetlenie, monitoring, dojazd. By skomunikować działkę, na której stanie pomnik, potrzebne będą dwa krótkie zjazdy z drogi technicznej i dwa ok. 300-metrowe z drogi krajowej (te już wykonano).

Kosztorys na prace budowlane przy całości Memoriału opiewa na kwotę 2 mln 220 tys. 503 zł brutto, natomiast na roboty elektryczne (doprowadzenie zasilania od transformatora, podświetlenie pomnika i Ściany Pamięci, monitoring), to kwota 108 tys. 921 zł brutto.

Jak krople krwi

Wspomnianą Ścianę Pamięci stanowić będzie zespół 10 betonowych bloków (2 metry wysokości, 9,2 metra długości, szerokość będzie się zwiększać od 25 cm do 50 cm), pokrytych łupkiem szarogłazowym. Znajdą się na nich tabliczki z nazwami polskich miejscowości Wołynia i Małopolski Wschodniej, których mieszkańcy padli ofiarą bestialskich mordów ze strony Ukraińców. Szacuje się, że poza granicami Polski jest ok. 3,7 tys. takich miejsc. Dodajmy, iż w zamyśle autora projektu Memoriału, architekta Tomasza Ziemskiego, swoim zaokrąglonym, zmieniającym się kształtem, bloki z tabliczkami mają przypominać krople krwi.

Wójt Walczak chciałby, by wraz z pomnikiem gotowy był jeden lub dwa takie bloki, a fundatorami tabliczek były różne instytucje, środowiska i stowarzyszenia, a także rodziny kultywujące pamięć o ofiarach wołyńskiej rzezi czy szerzej o Kresach i ich mieszkańcach. Tabliczki byłyby poświęcane podczas kolejnych rocznicowych uroczystości.