Siedemnaście lat temu reaktywowano powiaty. Wtedy uważano za dobry krok w reformie systemu administracji państwowej. Dziś wielu polityków, a także znawców administracji państwowej uważa je za zbędne.
Niektóre ugrupowania polityczne w swoim programie zapowiadają likwidację tego stopnia administracji państwowej. Na razie powiaty istnieją, a o władzę w nich walczą partie polityczne co wcale nie oznacza, że dzieje się to z korzyścią dla jej mieszkańców.
Przeobrażenia ustrojowe i gospodarcze zapoczątkowane w 1989 roku z czasem zaczęły się objawiać m.in. w dążeniach do reformy podziału administracyjnego. Wtedy istniało 49 województw, Stalowa Wola znajdowała się w województwie tarnobrzeskim. Wróble już ćwierkały, że ten stan się nie utrzyma, że nastąpi powrót do trzystopniowego systemu administracji z gminami, powiatami i województwami. W 1990 roku powstały tzw. rejony, namiastki powiatu, których kompetencje były stosunkowo niewielkie, jednak w pewnym sensie nawiązywały do dawnych powiatów.
W sierpniu 1990 roku wojewoda tarnobrzeski Władysław Liwak, już z opcji solidarnościowej, mianował kierownikiem rejonu stalowowolskiego Sylwestra Piechotę z Zaklikowa. Stalowowolski Urząd Rejonowy główną siedzibę miał w budynku wcześniej zajmowanym przez Komitet Miejski PZPR przy dzisiejszej ulicy ks. Popiełuszki, potem podległy mu Urząd Pracy zainstalowano w budynku rotacyjnym Huty przy ulicy Kilińskiego, a Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej w sąsiednim niewielkim budynku, wcześniej zajmowanym przez PUPiK Ruch.
Wspomnienie o rejonie
Urząd Rejonowy zajmował się m.in. nadzorem nad pracami geodezyjnymi, budową obiektów, gospodarką nieruchomościami Skarbu Państwa, ochroną środowiska, sprawami obywatelskimi i wojskowymi (np. pobór wojska), komunikacyjnymi np. wydawanie dowodów rejestracyjnych, praw jazdy. Po latach Sylwester Piechota wspominał: Kilka znaczących prac dla przyszłości wykonał nasz urząd rejonowy. W naszym przypadku przede wszystkim uporządkowaliśmy ewidencje gruntów, sprawy ich własności, ich użytkowników, określiliśmy granice nieruchomości. Wprowadziliśmy nadzór budowlany, który wcześniej de facto prawie nie istniał. Określiliśmy nieruchomości należące do skarbu państwa. Wtedy zdarzało się tak, że nieruchomości atrakcyjne od względem komercyjnym gminy chciały komunalizować. W sumie uporządkowaliśmy kwestie własności nieruchomości na podległym nam terenie.
Do pracy w powstałym Urzędzie Rejonowym skierowano urzędników z urzędu wojewódzkiego w Tarnobrzegu i z urzędów miast i gmin. Był czas, że w Urzędzie pracowało 120 ludzi, wtedy, gdy do rejonu zaliczało się Nisko. Potem jak wiadomo w Nisku utworzono nowy Urząd Rejonowy. Urząd rejonowy nie był jednostką upolitycznioną. Pamiętam pewnego razu przyszedł do mnie senator Kozłowski i sugerował ruchy kadrowe kogo zwolnić, kogo zatrzymać, były to sugestie polityczne. Co z tym fantem zrobić? Wojewoda Liwak zakazał zwalniać z powodów politycznych. Jeśli zwolni pan kogoś, to następnym do zwolnienia będzie pan. Tak mi powiedział. Względy polityczne w pracy urzędu nie wchodziły w rachubę.
W stalowowolskim rejonie znalazły się następujące gminy: Stalowa Wola, Pysznica, Zaleszany, Zaklików, Radomyśl. Ale o reformie podziału administracyjnego i powrocie do trójstopniowego było coraz głośniej.
Powiat w Stalowej Woli
W połowie lat 90. zeszłego stulecia dawne powiaty zaczęły zabiegać o przychylność gmin. Bardzo aktywne stało się Nisko, którego emisariusze starali się o względy gmin wchodzących wcześniej do powiatu niżańskiego oraz wschodnich gmin województwa tarnobrzeskiego: Harasiuk i Krzeszowa. Stosunkowo późno wyruszyli przedstawiciele Stalowej Woli, aby zdobyć przychylność gmin również z dawnego powiatu niżańskiego.
Jak się okazało spora część gmin optowała za bardzo aktywnym Niskiem. Poszczególne rady gminne podejmowały stosowne uchwały deklarujące przystąpienie do wybranego powiatu. Stalowa Wola nie musiała się obawiać o wpływy w niektórych gminach jak np. Pysznicy, jako że te były ściśle z nią związane.
W 1998 roku była już jasność; Stalowa Wola znalazła się w województwie podkarpackim i została siedzibą powiatu. Do powiatu stalowowolskiego włączono oprócz Stalowej Woli gminy: Pysznica, Zaleszany, Bojanów, Radomyśl, Zaklików. 1 stycznia 1999 roku powiat stalowowolski stał się rzeczywistością. Zaliczał się do większych w nowo powstałym województwie podkarpackim i gospodarczo wcale rozwiniętym. Jednak wybory do władz powiatowych odbyły się wcześniej, w październiku 1998 roku. Tym razem kandydaci byli wystawiani przez ugrupowania polityczne: Akcję Wyborczą „Solidarność”, Sojusz Lewicy Demokratycznej, Forum Samorządowe Wsi, Unię Wolności. W skład Rady weszli: Ryszard Andres (AWS), Stanisław Anioł (AWS), Andrzej Barwiński (AWS), Antoni Bednarczyk (Forum), Włodzimierz Bereżka (SLD), Antoni Błądek (AWS), Franciszek Chudzik (AWS), Jacek Czech (SLD), Kazimierz Gawlas (SLD), Jan Gorczyca (AWS), Joanna Grobel–Proszowska (SLD), Andrzej Karaś (Forum), Jan Kobylarz (AWS), Ryszard Kowal (AWS), Anna Kulczuga (SLD), Bogusław Kwieciński (AWS), Bogusław Linek (AWS), Stanisław Maziarz (AWS), Teresa Mierzwa (AWS), Danuta Myłek (SLD), Jan Nowak (AWS), Roman Partyka (AWS), Dariusz Parys (AWS), Władysław Paterek (Forum), Sylwester Piechota (AWS), Danuta Podgórska (AWS), Jan Pyrkosz (Forum), Michał Rutkowski (Unia Wolności), Roman Rychlak (AWS), Stanisław Sajdek (UW), Ryszard Staniszewski (AWS), Janusz Sudoł (AWS), Zbigniew Szeląg (AWS), Teresa Szulc (AWS), Andrzej Wilk (SLD), Edward Winiarczyk (SLD), Anna Woś (AWS), Władysław Woźniczka (AWS), Marek Zaremba (AWS), Emil Zastawny (SLD). Przewodniczącym Rady Powiatu wybrano Ryszarda Andresa, jego zastępcami zostali Andrzej Barwiński i Danuta Podgórska. Starostą został Roman Ryznar z Akcji Wyborczej „Solidarność”. Na jego zastępcę powołano dawnego kierownika Urzędu Rejonowego Sylwestra Piechotę również z AWS. Zarząd powiatu stanowili: Roman Ryznar – przewodniczący, starosta stalowowolski; Sylwester Piechota – wicestarosta, Bogusław Linek, Zbigniew Szeląg, Stanisław Maziarz, Antoni Błądek. Sekretarzem powiatu został Krzysztof Leszczyński a skarbnikiem Elżbieta Kulpa.
Referendum w Zaklikowie
Po pewnym czasie w gminie zaklikowskiej narastały żądania przejścia do powiatu kraśnickiego, jako że ponad ćwierć wieku temu Zaklików należał do województwa lubelskiego i powiatu kraśnickiego. Te żądania podsycały kręgi ludzi zainteresowanych swoimi prywatnymi interesami. Ostatecznie w gminie w marcu 2000 roku przeprowadzono referendum. Za pozostaniem w powiecie stalowowolskim opowiedziało się ponad 80 proc. uczestników głosowania.
Powiat stalowowolski pod względem liczby ludności stał się jednym z większych w województwie podkarpackim (siedziba władz wojewódzkich w Rzeszowie). Usytuowany w Kotlinie Sandomierskiej, w widłach Wisły i Sanu graniczył od południa z powiatem kolbuszowskim, od zachodu z tarnobrzeskim i sandomierskim w województwie świętokrzyskim, na północy z powiatem kraśnickim w województwie lubelskim i od wschodu z powiatem niżańskim. Warunki komunikacyjne miał dobre; wszystkie wsie i miasta były połączone drogami o asfaltowej nawierzchni, ponadto przebiegały tędy linie kolejowe, które ułatwiały łączność z większymi ośrodkami miejskimi.
Obszar powiatu liczący 833 km2 zamieszkiwało 115 tysięcy ludzi. Siedziba władz powiatu – Stalowa Wola licząca nieco ponad 71 tys. mieszkańców, była drugim co do liczby mieszkańców miastem w województwie podkarpackim. Na koniec lutego 2001 r. pozostawało bez pracy ogółem 9147 osób, w tym 5069 kobiet. W powiecie stalowowolskim zarejestrowano 6164 przedsiębiorstwa, z tego 244 (4%) przypada na sektor publiczny, a 5920 (96%) na sektor prywatny. W gospodarce powiatu stalowowolskiego najważniejszy był przemysł ciężki, metalowy i energetyczny, a najbardziej liczącym się ośrodkiem była Stalowa Wola.
Większa władza
Powiat przejął zadania zlikwidowanego rejonu, a ponadto przejął jeszcze następne. Władzom powiatowym podporządkowano: Powiatowy Inspektorat Weterynarii, Komendę Powiatową Policji, Komendę Powiatową Państwowej Straży Pożarnej, Powiatową Stację Sanitarno–Epidemiologiczna w Stalowej Woli, Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Stalowej Woli. Pod kuratelą powiatu znajdowały się publiczne szkoły ponadpodstawowe; licea oraz szkoły zawodowe (do szkół tego typu uczęszczało łącznie 8505 uczniów, w tym młodzieży – 7610, dorosłych – 895) a także publiczna służba zdrowia, a więc stalowowolski szpital specjalistyczny i zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, który powstał na bazie dawnego szpitala kolejowego PKP w Rozwadowie. Przy powiecie funkcjonowały również: Centrum Kształcenia Ustawicznego, Centrum Kształcenia Praktycznego, Bursa Międzyszkolna, Poradnia Psychologiczno–Pedagogiczna, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Zarząd Dróg Powiatowych, Powiatowy Urząd Pracy, Dom Pomocy Społecznej.
Powiat stalowowolski, podobnie jak inne, borykał się z trudnościami finansowymi. Dla przykładu budżet samej Stalowej Woli był wyższy niż całego powiatu. Wpływy z podatków były niewielkie, a subwencje państwowe wciąż za małe, aby rozwinąć skrzydła w działaniu. Starostwo nawet swoich agend nie mogło pomieścić w jednym obiekcie. Siedziby biur powiatowych znajdowały się w kilku budynkach, największe mieściły się przy ul. Ks. J. Popiełuszki i przy ul. 1 Sierpnia.
Dziś starostwo zajmuje dawny biurowiec Tarnobrzeskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego przy ulicy Podleśnej, a podległy mu urząd pracy budynek dawnej pralni i części kotłowni przy ul. Dmowskiego.
