Zmiany w Kodeksie pracy

26 kwietnia br. weszła w życie duża, kolejna nowelizacja Kodeksu pracy, która wdraża dwie unijne dyrektywy zawierające prorodzicielskie i propracownicze rozwiązania. Chodzi o dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1152 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej oraz dyrektywę 2019/1158 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającą dyrektywę Rady 2010/18/UE. Dzięki nowelizacji prawa godzenie życia prywatnego z zawodowym ma być łatwiejsze. W związku ze zmianami w Kodeksie pracy pojawiły się dwa nowe rodzaje urlopu: 2 dni urlopu z powodu działania siły wyższej i 5 dni urlopu opiekuńczego.

Zmiany w urlopach rodzicielskich

Od 26 kwietnia wydłużony zostanie urlop rodzicielski:

do 41 tygodni – w przypadku jednego dziecka, lub
do 43 tygodni – w przypadkach więcej niż jednego dziecka.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 1821a § 4 Kodeksu pracy, każdemu z pracowników-rodziców dziecka będzie przysługiwało wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z przysługującego wymiaru urlopu rodzicielskiego. Oznacza to, że urlop rodzicielski będzie nadal przysługiwał łącznie obojgu pracownikom – rodzicom dziecka, jednak każdemu z rodziców dziecka będzie przysługiwało wyłączne prawo do 9 tygodni w ramach takiego urlopu. Prawa tego nie będzie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka. Zatem, jeśli np. ojciec dziecka nie skorzysta z 9-tygodniowego urlopu, nie będzie mógł przenieść go na matkę. Zostanie tym samym wprowadzona tzw. nieprzenoszalna część urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 tygodni.

Zgodnie z art. 1821c Kodeksu pracy, urlop rodzicielski będzie udzielany jednorazowo, bądź nie więcej niż w 5 częściach aż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.

Pracownik może łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy. W przypadku łączenia przez pracownika korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu lub jego części, na zasadach określonych w art. 1821f kodeksu pracy, nie dłużej jednak niż do:

82 tygodni ‒ w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
86 tygodni ‒ w przypadku porodu mnogiego.
Do czasu wejścia zmian, przy pracy na urlopie rodzicielskim, wymiar urlopu rodzicielskiego wydłużony był do 64 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka i do 68 tygodni w przypadku porodu mnogiego.

Za 9-tygodniowy urlop rodzicielski przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 70% podstawy wymiaru wynagrodzenia.

Urlop ojcowski trzeba szybciej wykorzystać

Po nowelizacji Kodeksu pracy urlop ojcowski można będzie wykorzystać do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. Jest to skrócenie czasu o połowę, gdyż do czasu wejścia w życie nowelizacji mógł być on wykorzystany do 24 miesięcy życia dziecka.

Urlop z powodu siły wyższej

Kolejną nowością w Kodeksie pracy jest wolne z powodu siły wyższej, umownie zwane „ urlopem”. Wymiar „urlopu” z powodu siły wyższej jest ograniczony i wynosi dwa dni lub 16 godzin w ciągu roku. Pojęcie siły wyższej będące podstawą do skorzystania z tego rodzaju urlopu jest określane jako zdarzenie o charakterze nadzwyczajnym oraz niemożliwe do przewidzenia lub zapobiegnięcia. Urlop z powodu siły wyższej nie zastępuje urlopu na żądanie, a jest jedynie jego uzupełnieniem. Wniosek o urlop z powodu siły wyższej pracownik będzie mógł złożyć w przypadku choroby, wypadku lub innej nagłej konieczności. W przypadku skorzystania z dnia wolnego z powodu siły wyższej przysługuje połowa wynagrodzenia. Ten przywilej jest dostępny w przypadku umowy o pracę i nie dotyczy umów cywilnoprawnych, np. umowy zlecenia lub umowy o dzieło.

Urlop opiekuńczy

W znowelizowanych przepisach Kodeksu pracy został uregulowany nowy urlop opiekuńczy, który będzie przysługiwał w wymiarze 5 dni. Będzie on przysługiwał pracownikowi w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie:

• będącej członkiem rodziny, lub

• zamieszkującej w tym samym gospodarstwie,

która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.

Za członka rodziny uważani są: syn, córka, matka, ojciec lub małżonek. Dni opieki nad członkiem rodziny nie obejmują zatem np. opieki nad teściową czy teściem albo partnerem lub partnerką, chyba, że zamieszkują we wspólnym gospodarstwie domowym z pracownikiem. Urlop będzie udzielany w dniach, które są dla pracownika dniami pracy. Za czas urlopu pracownikowi nie będzie przysługiwało wynagrodzenie, jednakże okres urlopu opiekuńczego będzie wliczany do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Elastyczny czas pracy dla rodziców

Rodzice opiekujący się dzieckiem do 8 roku życia będą mogli korzystać z elastycznej pracy, zgodnie z nowym art. 188 1 Kodeksu pracy. Pojęcie „elastycznej organizacji pracy” zostało zdefiniowane w postanowieniach dyrektywy 2019/1158. Zgodnie z nimi „elastyczna organizacja pracy” oznacza możliwość dostosowania przez pracownika jego organizacji pracy, w tym przez wykorzystanie pracy zdalnej, elastycznych rozkładów czasu pracy lub zmniejszenie wymiaru czasu pracy. Według Kodeksu pracy, za elastyczną organizację pracy uważa się pracę zdalną, pracę w systemie skróconego tygodnia pracy, pracę w systemie przerywanego czasu pracy, pracę w ramach indywidualnego rozkładu czasu pracy, pracę w systemie pracy weekendowej, pracę w ramach ruchomego czasu pracy, obniżenie wymiaru czasu pracy. Wniosek w tej sprawie trzeba będzie złożyć u pracodawcy na co najmniej 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z elastycznej organizacji pracy. Odrzucenie wniosku o elastyczną organizację pracy będzie wymagało przedstawienia przez pracodawcę pisemnego uzasadnienia.

Większa ochrona dla rodziców

Nowelizacja Kodeksu pracy gwarantuje większą ochronę przed zwolnieniem dla osób będących rodzicami. Ponadto, dotychczasowe przepisy mówiły, że do ukończenia przez dziecko 4 roku życia pracodawca nie mógł zatrudnić pracownika bez jego zgody w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanej pracy. Nie mógł również delegować pracownika poza stałe miejsce pracy. Po ostatniej nowelizacji Kodeksu pracy przepisy te będą obowiązywać pracowników wychowujących dziecko do 8 roku życia.

Bożena Kolba

Podstawa prawna:

Ustawa z 9 marca 2023 r. zmieniającą Kodeks pracy oraz niektóre inne ustawy (Dz.U. z 2023 r., poz. 641).