Jak zatrudnić nianię?

Czy niania jest objęta ubezpieczeniami ? – pytają Czytelnicy Sztafety.

Rodzice mogą zatrudnić opiekunki, nianie i guwernantki na:

• umowę o pracę przewidzianą w kodeksie pracy, w tym umowę na okres próbny, czas określony, czas nieokreślony, na zastępstwo;
• umowę zlecenie przewidzianą w kodeksie pracy;
• umowę uaktywniającą przewidzianą w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 204 ).

Zatrudniając nianię w ramach umowy o pracę należy pamiętać o obowiązkach z tym związanych. Zatrudniając nianię w tej formy jesteśmy pracodawcą, a więc niania będzie pracownikiem i będą je przysługiwać wszelkie uprawnienia pracownicze wynikające z kodeksu pracy, w tym prawo do urlopu wypoczynkowego, wynagrodzenie nie niższe od minimalnego wynagrodzenia ( płaca minimalna od stycznia 2023 r. wynosi 3.490 zł). Nianię jako pracownika należy zgłosić do ZUS-u i opłacać składki oraz zaliczkę na podatek dochodowy. Można również rozważyć zatrudnienie niani na podstawie umowy zlecenia, co niekiedy może być korzystniejsze od zatrudnienia na podstawie umowy o pracę.

Umowa uaktywniająca

Rodzice dziecka, którzy rozważają zatrudnienie niani, powinni zwrócić uwagę na przepisy ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, które przewidują specjalną formę zawierania umowy z nianią, tzw. umowę uaktywniającą. Umowę uaktywniającą można zawrzeć, jeżeli dziecko ukończyło 20 tydzień życia i ma mniej niż 3 lata. W świetle tej ustawy nianią jest osoba fizyczna sprawująca opiekę nad dziećmi na podstawie umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, a która to umowa zwana jest umową uaktywniającą. Nianią w myśl powyższej ustawy może być tylko osoba, która ukończyła 18 lat i nie jest rodzicem dziecka.

Umowa uaktywniająca jest zawierana w formie pisemnej między nianią a rodzicami albo rodzicem samotnie wychowującym dziecko i powinna w szczególności określać:

1) strony umowy;

2) cel i przedmiot umowy;

3) czas i miejsce sprawowania opieki;

4) liczbę dzieci powierzonych opiece;

5) obowiązki niani;

6) wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty;

7) czas, na jaki umowa została zawarta;

8) warunki i sposób zmiany, a także rozwiązania umowy.

Tak sporządzoną umowę z nianią należy zgłosić do ZUS w terminie 7 dni od zawarcia umowy.

Składki na ubezpieczenie społeczne niani

W przypadku umowy uaktywniającej, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne niani opłaca:

1) Zakład Ubezpieczeń Społecznych – od podstawy stanowiącej kwotę nie wyższą niż 50% wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego zgodnie z przepisami o minimalnym wynagrodzeniu za pracę,

2) rodzic (płatnik składek) – od podstawy stanowiącej kwotę nadwyżki nad kwotą 50% minimalnego wynagrodzenia.

Od stycznia 2023 r. wynagrodzenie minimalne wynosi 3490 zł brutto. Aktualnie dofinansowanie obejmie zatem składki od wynagrodzenia niani nieprzekraczającego kwoty 1.745 zł.

Dofinansowanie z budżetu państwa za składki ZUS niani jest niezależne od sytuacji finansowej rodziny.

Oznacza to, że jeżeli niania w 2023 roku zarabia 1.745 zł brutto, to składki od tej umowy są w pełni opłacane przez budżet państwa. Natomiast, jeżeli niania w 2023 roku zarabia 3.490 zł brutto, to budżet państwa opłaca jej składki od kwoty 1.745 zł, a rodzic – od pozostałej kwoty 1.745 zł.

Takie zasady obowiązują w sytuacji, gdy wynagrodzenie niani jest równe minimalnemu wynagrodzeniu za dany rok lub jest od niego niższe. W sytuacji, gdy kwota na umowie z nianią jest wyższa niż minimalne wynagrodzenie za dany rok, czyli wyższa niż 3.490 zł brutto, rodzic będzie płacił połowę składki, liczonej do kwoty minimalnego wynagrodzenia oraz składkę od kwoty przewyższającej minimalne wynagrodzenie. Zatem, jeśli w 2023 roku, niania będzie zatrudniona na kwotę 4.000 zł brutto, to rodzic zapłaci połowę składek do kwoty 3.490 zł brutto (czyli składki od kwoty 1.745 zł brutto), a także pełne składki od kwoty 510 zł brutto.

Składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie finansuje budżet państwa, bez względu na to czy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne przekracza kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę czy nie, finansuje w całości z własnych środków niania, a opłaca do ZUS rodzic. Rodzic potrąca tę składkę z pensji i odprowadza do ZUS. Oczywiście niania obowiązkowo podlega także ubezpieczeniu zdrowotnemu, a składkę tę finansuje budżet państwa.

Aby ZUS wypłacił składki, muszą być spełnione łącznie 3 warunki:

● rodzic musi zgłosić nianię do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego,

● rodzice albo rodzic samotnie wychowujący dziecko są zatrudnieni, świadczą usługi na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych, lub prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą lub działalność rolniczą.

● dziecko nie jest umieszczone w żłobku, klubie dziecięcym i nie opiekuje się nim dzienny opiekun.

Zatrudnienie niani w ramach umowy aktywizacyjnej jest korzystniejsze finansowo w porównaniu do umowy o pracę. Jednakże nie z każdym można taką umowę podpisać. Umowy uaktywniającej nie można zawrzeć ani z osobą niepełnoletnią, ani z rodzicami dziecka. Rodzice dziecka nie mogą korzystać z ulgi na podstawie umowy uaktywniającej zawartej z inną osobą oraz nie mogą tworzyć zawodowej rodziny zastępczej. Dodatkowo, opieką niani można objąć jedynie dzieci w wieku od 20 tygodni do 3 lat (w wyjątkowych sytuacjach do 4 lat).

W sytuacji, gdy rodzic utraci w jakiś sposób prawo do dofinansowania z budżetu państwa, zobowiązany jest do niezwłocznego poinformowania o tym zdarzeniu ZUS i wyrejestrować nianię z ubezpieczeń. Jeśli tego nie uczyni, a przykładowo straci pracę i nadal będzie korzystał z usług niani z tytułu umowy uaktywniającej, ZUS w wyniku kontroli wezwie go do zwrotu nienależnie pobranych składek za okres, podczas którego nie spełniał warunków do ich pobierania (w tej sytuacji nie spełnił warunku swojego zatrudnienia).

Bożena Kolba

Podstawa prawna:

Art. 50 – 53 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 204).