Świadek w postępowaniu cywilnym

Strony postępowania, czyli powód, tj. osoba, która występuje z określonym żądaniem, jak i pozwany, tj. osoba, która broni się przed roszczeniem powoda, mają prawo do przedstawiania dowodów na poparcie swoich twierdzeń. Dowody mogą mieć rozmaity charakter, choć największe znaczenie ma dowód z zeznań świadków, ponieważ świadek w procesie może odegrać kluczową rolę. Choć o powołaniu danej osoby na świadka ostatecznie decyduje sąd prowadzący postępowanie, wydając tzw. postanowienie o dopuszczeniu i przeprowadzeniu dowodów, to o wyborze świadków decydują strony. Przygotowując się do procesu, każda ze stron podejmuje decyzję o powołaniu konkretnych dowodów, na przykład dokumentów, opinii biegłych, czy też zeznań świadków, podając sądowi listę świadków wraz z ich adresami oraz okolicznościami, na jakie mają zostać przesłuchani.

Osoba powołana na świadka nie ma żadnego wpływu na powołanie jej do wystąpienia w procesie w tym charakterze, gdyż o jego wyborze decydują strony procesu, tj. powód i pozwany. Świadek nie ma zatem żadnego wpływu na to, czy zostanie powołany na świadka czy też nie i nie może zrezygnować lub odmówić zeznawania czy stawiennictwa w sądzie. Jeżeli zatem zostanie wezwany do sądu, musi się stawić i zeznawać. Niekiedy może okazać się to kłopotliwe, zwłaszcza jeżeli świadek pozostaje w bliskiej relacji z jedną ze stron procesu.

Niestawiennictwo usprawiedliwione

Podstawowym obowiązkiem osoby wezwanej w charakterze świadka jest udanie się do sądu w dniu i o godzinie wskazanej w wezwaniu. Jeżeli nie jesteśmy w stanie stawić się w sądzie w wyznaczonym terminie, gdyż termin wyznaczony przez sąd koliduje z naszymi obowiązkami, czy to zawodowymi, czy też osobistymi, powinniśmy swą nieobecność usprawiedliwić składając w biurze podawczym sądu stosowne pismo, które można również wysłać za pośrednictwem poczty. W szczególnych przypadkach istnieje możliwość poinformowania o spodziewanej nieobecności w sądzie telefonicznie. Należy pamiętać, że usprawiedliwienie nieobecności powinno nastąpić przed terminem, na który zostaliśmy wezwani. Do pisma tego warto dołączyć, np. zwolnienie lekarskie, bilet lotniczy, rezerwację hotelu czy też inny dokument, który potwierdza powód niestawiennictwa.

Obowiązujące przepisy nie zawierają żadnego katalogu okoliczności, które usprawiedliwiałyby nieobecność w sądzie. W praktyce można się zatem powołać na różne okoliczności, które usprawiedliwią naszą nieobecność. Najczęściej przyczyną nieobecności w sądzie jest choroba. W tej sytuacji powinniśmy uzyskać zwolnienie od lekarza sądowego (usprawiedliwienie od lekarza rodzinnego może okazać się niewystarczające, chyba że będziemy w stanie wykazać, iż uzyskanie usprawiedliwienia od lekarza sądowego było niemożliwe). Do innych zdarzeń usprawiedliwiających nieobecność w sądzie można zaliczyć także m.in. zaplanowany dużo wcześniej urlop bądź operację czy też ważne spotkanie zawodowe, którego nie można odwołać.

Nieusprawiedliwione niestawiennictwo

Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo sąd skaże świadka na grzywnę, po czym wezwie go powtórnie, a w razie ponownego niestawiennictwa skaże go na ponowną grzywnę i może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie. Grzywna może być orzeczona w wysokości do 3 tysięcy zł. Jej ostateczna wysokość jest zależna od uznania sądu. Warto wiedzieć, że grzywna może zostać zastosowana także wtedy, gdy bez usprawiedliwienia nie stawi się świadek, który mógł skorzystać z prawa odmowy zeznań lub w swojej ocenie nie miał żadnych istotnych informacji.

Nasuwa się pytanie, czy można się odwołać od nałożonej kary grzywny i usprawiedliwić nieobecność? Otóż świadek w ciągu tygodnia od daty doręczenia mu postanowienia sądu skazującego go na grzywnę, lub na pierwszym posiedzeniu sądu, na które zostanie wezwany, może swoją nieobecność usprawiedliwić przedstawiając stosowne dokumenty oraz wykazując, że przyczyny niestawiennictwa były od niego niezależne, np. nieobecność była związana z chorobą potwierdzoną zaświadczeniem lekarza sądowego, bądź też wcześniej opłaconym wyjazdem na wczasy lub delegacją. Usprawiedliwienie powinno mieć formę pisemną i dotrzeć do sądu przed dniem rozprawy. W przypadku usprawiedliwienia niestawiennictwa sąd zwolni świadka od grzywny i od przymusowego sprowadzenia.

Jeżeli jednak sąd odmówi zwolnienia świadka od grzywny lub od przymusowego sprowadzenia i wyda stosowne postanowienie, to na takie postanowienie w sprawie odmowy zwolnienia świadka od grzywny lub od przymusowego sprowadzenia przysługuje jeszcze zażalenie do sądu drugiej instancji.

Prawo do odmowy złożenia zeznań

Co do zasady nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka. Odmówić złożenia zeznań mogą natomiast:

• małżonkowie stron,

• wstępni stron (rodzice, dziadkowie itd.),

• zstępni stron (dzieci, wnuki, itd.),

• rodzeństwo stron (także bracia i siostry przyrodnie),

• powinowaci w tej samej linii lub stopniu (tj. członkowie rodziny męża lub żony, na przykład teściowie),

• osoby pozostające ze stronami w stosunku przysposobienia.

Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia.

Przykładowo, pan Kowalski został powołany na świadka w procesie o odszkodowanie, w którym stroną pozwaną jest jego była żona. Nie chce on zeznawać w tej sprawie. Pomimo, iż są po rozwodzie już kilka lat, pan Kowalski może odmówić złożenia zeznań. Jednakże, aby skorzystać z prawa odmowy złożenia zeznań w charakterze świadka, musi stawić się w sądzie w dacie wskazanej w wezwaniu i oświadczyć, że odmawia składania zeznań.

Prawo odmowy odpowiedzi na pytanie

Poza prawem odmowy złożenia zeznań, świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli:

• zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową;

• zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.

Przed rozpoczęciem przesłuchania sąd musi pouczyć świadka o tych prawach.

Prawo do zwrotu kosztów

Świadek ma prawo do zwrotu kosztów poniesionych w związku z koniecznością stawiennictwa w sądzie:

• zwrotu kosztów podróży (własnym samochodem według tzw. kilometrówki albo publicznym środkiem transportu);

•zwrotu utraconych zarobków lub dochodów (za przeciętny dzień pracy);

• zwrotu poniesionych wydatków, na przykład kosztów noclegu, jeżeli był konieczny.

Zwrot wydatków następuje na wniosek. Wniosek o zwrot kosztów powinien zostać złożony w terminie 3 dni od daty rozprawy, na której świadek został przesłuchany. Na osobie powołanej na świadka ciąży obowiązek udowodnienia poniesionych wydatków, na przykład poprzez przedłożenie biletu PKP. Prawo do zwrotu kosztów przysługuje świadkowi nawet wówczas, gdy osoba ta stawiła się w sądzie, lecz ostatecznie nie złożyła zeznań, na przykład z powodu opóźnienia w rozprawie.

Bożena Kolba

Podstawa prawna:

Art. 259 – 277 Kodeksu postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021r., poz. 1805, ze zmianami).