Obszerna ekspozycja poświęcona twórcom zachodnio-galicyjskich cmentarzy dostępna jest od 15 stycznia w murach Galerii Malarstwa Alfonsa Karpińskiego w Stalowej Woli-Rozwadowie. Można na niej zobaczyć ich działania artystyczne podczas wojny, często wykraczające poza kontekst cmentarny.
Głównym celem wystawy „Sztuka w mundurze” jest ukazanie dorobku twórców zgrupowanych w Oddziale Grobów Wojennych w Krakowie (Kriegsgräberabteilung Krakau, w skrócie KGA). Oddział funkcjonował w latach 1915–1918 i zajmował się między innymi porządkowaniem pól bitewnych oraz budową cmentarzy na obszarze – przede wszystkim – Galicji Zachodniej.
– Wystawa faktycznie pokazuje artystów w mundurach, czyli to co robili będąc w tragicznych warunkach wojny, oglądając te wszystkie okropne obrazy i czując śmierć wokół siebie i pokazuje jak na to reagowali. Oni pracowali w Oddziale Grobów Wojennych w Galicji Zachodniej w Krakowie, pod wodzą Rudolfa Brocha na Zamku Wawelskim. To bardzo ważne miejsce, bo również to miejsce zaważyło o tym w jaki sposób podchodzili do grzebania żołnierzy. To byli przede wszystkim architekci, którzy tworzyli założenia wojenne, ale także malarze, rzeźbiarze, fotograficy, którzy uwieczniali wszystko to co było dookoła, czyli właśnie cmentarze wojenne, ale i własne odczucia – wyjaśnia dr Agnieszka Partridge, kurator wystawy.
Wystawa przybliża sposób pracy Oddziału. Są na niej pokazane pierwotne plany, mapy topograficzne, liczne – w części dotąd niepublikowane – fotografie z czasów tworzenia założeń cmentarnych, a także ocalałe oryginalne artefakty: rzeźby, nagrobki i dzieła sztuki pozyskane podczas remontów cmentarzy.
– Wystawa została tak podzielona, że można zobaczyć to co fascynowało artystów prywatnie i to co musieli robić dla armii – dodaje dr Agnieszka Partridge.
A kto był wśród tych artystów? W siedzibie KGA na Wawelu pracowały artystyczne sławy z różnych krańców Europy, architekci: Dušan Jurkovič, Gustaw Ludwig, Emil Ladewig, Gustav Rossmann, Siegfried Haller i Hans Mayr, oraz rzeźbiarze Jan Szczepkowski, Heinrich Scholz, Franz Mazura. W Oddziale Grobów Wojennych tworzyli także malarze: Wojciech Kossak, Henryk Uziembło, Franz Poledne oraz urodzony w Rozwadowie Alfons Karpiński. Oscylując pomiędzy secesją a modernizmem, twórcy ci nie tylko realizowali austriacko-pruskie wzorce artystyczno-kulturowe, lecz także rozwijali oryginalne style narodowe i własne gusta estetyczne.
Na wystawie nie zabrakło również akcentu dotyczącego kwatery wojennej w Rozwadowie.
– Udało się dotrzeć do rodziny architekta Maxa Frieda, który był artystą projektującym ten cmentarz. To bardzo ciekawa postać, z niezwykle tragiczną historią, ale jakże zasłużona dla Rozwadowa – mówi kurator wystawy.
Inspiracją do powstania tej ekspozycji był Urząd Wojewódzki w Krakowie.
– Urząd realizował od kilku lat bardzo duży grant unijny w wyniku, którego odnowiono lub też zrekonstruowano 41 nekropoli na terenie Zachodniej Galicji. Krakowski Urząd Grobów Wojennych w czasie wojny zdołał wybudować 400 cmentarzy stałych. Większość z nich zachowała się w różnym stanie. Te ostatnie lata to okres kompleksowej renowacji i renesansu tego tematu – mówiła dr Beata Nykiel, reprezentująca Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie.
Wystawa „Sztuka w mundurze” składa się z dwóch części – planszowej i obiektowej. Uzupełnia ją bogato ilustrowana publikacja towarzysząca. 18 wielkoformatowych plansz opowiada w szerokim zakresie historię wzniesionych przez KGA cmentarzy i ich ponad stuletniego trwania w małopolskim pejzażu.
