Zawarcie umowy przez małoletniego

Obecnie, w dobie internetu oraz coraz bardziej powszechnego zawierania umów w sieci zdarza się, że niekontrolowany dostęp dzieci do sieci może skończyć się dokonaniem zakupów w płatnych serwisach, czy też na portalu aukcyjnym. Wówczas rodzice często zadają sobie pytanie, jak kształtuje się sytuacja prawna takiej umowy i jakie możliwości mają rodzice, aby podważyć ważność takiej umowy. Otóż, skuteczność umowy zależy od wielu różnych czynników, spośród których najważniejszym jest posiadanie zdolności do czynności prawnych. Dzieci w tym zakresie podlegają szczególnym ograniczeniom uzależnionym przede wszystkim od ich wieku. Zdolność do czynności prawnych to nic innego jak możliwość dokonywania czynności prawnych we własnym imieniu, a więc m.in. także zdolność do zawierania umów.

Zdolność do czynności prawnych dzieci

Warto wiedzieć, że pełną zdolność do czynności prawnych uzyskuje się z chwilą osiągnięcia pełnoletniości. Zdolność ta pozwala na samodzielne nabywanie praw, rozporządzanie nimi, zaciąganie zobowiązań, czyli np. zawieranie umów. Natomiast dzieci należą do grupy osób, które nie posiadają w ogóle zdolności do czynności prawnych albo posiadają ją w ograniczonej formie. Stan ten uzależniony jest od wieku małoletniego. Artykuł 12 Kodeksu cywilnego mówi, że nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Z kolei artykuł 15 Kodeksu cywilnego mówi, że ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo.

Brak zdolności do czynności prawnych

Ważność umowy zawartej przez małoletniego zależy przede wszystkim od tego, czy posiada on choćby ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Zgodnie z art. 12 Kodeksu cywilnego osoby, które nie ukończyły lat trzynastu oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione nie mają zdolności do czynności prawnych, co oznacza, że małoletni nie może co do zasady zawierać czynności prawnych, a tym samym rozporządzać własnym majątkiem. Wszystkie czynności dokonuje za niego opiekun. Bezskuteczne jest zaciąganie jakichkolwiek zobowiązań lub nabywanie praw przez dzieci, które nie ukończyły 13 roku życia. Nie ma przy tym żadnego znaczenia rodzaj podpisanej umowy, jej charakter, zgoda rodziców lub prawnych opiekunów czy nawet fakt, że wskutek zawarcia takiej umowy dziecko uzyskuje korzyść majątkową. Małoletni do 13 lat pozostają pod opieką prawną swoich rodziców i to oni podejmują wszelkie decyzje w zakresie umów wiążących ich dziecko. Należy wiedzieć, że w ważniejszych sprawach małoletniego niezbędna może być zgoda sądu opiekuńczego, który zdecyduje o ważności danego zobowiązania.

Natomiast do umów, które małoletni do 13 lat może sam zawierać, zaliczamy umowy powszechnie zawierane w drobnych sprawach życia codziennego. Umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że w rażący sposób krzywdzi małoletniego. Mówi o tym art. 14 § 1 Kodeksu cywilnego.

Zatem, umowa zawierana przez osobę poniżej lat trzynastu w drobnych sprawach życia codziennego, jeżeli została wykonana, staje się ważna. O tym, czy dana umowa należy do katalogu umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, o którym mowa w art. 14 § 2 kodeksu cywilnego decyduje m.in. wartość przedmiotu umowy, jej typowość w stosunkach społecznych charakterystycznych dla grupy, do której przynależy małoletni, nieskomplikowane procedury zawierania umowy, itp. Należałoby przyjąć, że np. zakup pieczywa w sklepie spożywczym przez taką osobę małoletnią jest umową powszechnie zawieraną w drobnych sprawach życia codziennego.

Należy też pamiętać, że to na rodzicach spoczywa obowiązek sprawowania nadzoru nad dzieckiem, w tym także pod kątem kontrolowania tego, co dziecko kupuje. Obowiązek nadzoru wynika w tym przypadku z art. 95 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przepis ten mówi, iż władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw, a w przypadku wyrządzenia przez dziecko nad którym rodzic ma obowiązek sprawować nadzór, szkody w majątku innego podmiotu, rodzic jest zobowiązany do jej naprawienia, zgodnie z art. 427 kodeksu cywilnego. W myśl tego przepisu, „kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru”.

Ograniczona zdolność do czynności prawnych

Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja zawierania umów przez małoletnich, którzy ukończyli 13 lat. Posiadają oni ograniczoną zdolność do czynności prawnych, co upoważnia do samodzielnego podpisywania umów na swoją rzecz, jednakże z pewnymi wyjątkami.

Zgodnie z art. 15 Kodeksu cywilnego, osoby powyżej 13 ale poniżej 18 roku życia, jak też osoby ubezwłasnowolnione częściowo mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Zgodnie z przepisami osoba posiadająca taką zdolność może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Reguluje to art. 20 Kodeksu cywilnego. W doktrynie wykształcił się pogląd, że chodzi tu o najprostsze umowy, takie jak zakup książki, biletu na autobus, jedzenia w szkolnym bufecie, itp. Należy jednak pamiętać, że ocena, kiedy umowę należy uznać za umowę powszechnie zawieraną w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, zależy od różnych okoliczności, np. jak charakter środowiska społecznego oraz sytuacja materialna rodziny małoletniego.

Natomiast do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela, zgodnie z art. 18 kodeksu cywilnego ustawowego wymaga potwierdzenia przez przedstawiciela. Jeżeli takie potwierdzenie nie nastąpi, zawarta umowa nie wywoła skutków prawnych. Przedstawicielami ustawowymi dziecka, zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, są rodzice pod władzą których znajduje się dziecko. Na równi z rodzicami traktuje się osoby, które adoptowały dziecko. Przykładowo, 13-latek zawarł przez internet umowę na roczną naukę języka angielskiego, zobowiązując się do opłacania rocznego abonamentu. Ponieważ umowa taka została zawarta bez wcześniej zgody rodziców, to do ważności takiej umowy niezbędne będzie jej potwierdzenie przez rodzica, który jest przedstawicielem ustawowym.

Warto wiedzieć, że osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić ważność umowy po osiągnięciu pełnoletniości.

Podsumowując, zgodnie z obowiązującymi przepisami, dziecko do 13 roku życia nie może podpisywać żadnej umowy, w przeciwnym wypadku nie dojdzie do jej ważnego i skutecznego zawarcia. Z kolei małoletni, który ukończył 13 lat, może samodzielnie zaciągać zobowiązania w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, natomiast w pozostałych musi uzyskać zgodę swoich przedstawicieli ustawowych.

Bożena Kolba