5 lutego 1937 roku podjęto decyzję o budowie Centralnego Okręgu Przemysłowego. W 2022 roku mija 85 lat od powstania największego przedsięwzięcia gospodarczego II RP. Stalowa Wola, jako “dziecko COP-u” świętuje tę rocznicę w wyjątkowy sposób. Jednym z elementów obchodów była konferencja naukowa.
– Dzisiejsza konferencja jest jednym z elementów różnych wydarzeń, które przygotowaliśmy na 85-lecie powstania Centralnego Okręgu Przemysłowego. Zaczęliśmy już w zeszłym roku organizując interaktywny międzyszkolny turniej wiedzy o COP-ie. Natomiast kolejnym elementem jest dzisiejsza konferencja. Ma ona dla nas duże znaczenie, ponieważ dokładnie jutro, 5 lutego, mija 85 lat od tego historycznego wystąpienia Eugeniusza Kwiatkowskiego, wicepremiera, ministra skarbu, na którym oficjalnie ogłoszono projekt gospodarczy pod nazwą Centaralnego Okręgu Przemysłowego. A takim momentem kulminacyjnym całych obchodów będzie otwarcie jedynego w Polsce muzeum Centralnego Okręgu Przemysłowego – mówiła Aneta Garanty, dyrektor Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli.
5 lutego 1937 r. decyzja Komisji Budżetowej Sejmu Rzeczypospolitej przesądziła ostatecznie o rozpoczęciu budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego. To ważna data ponieważ ona zmieniła losy Stalowej Woli, a w zasadzie całego Podkarpacia, bo to tutaj dzięki temu programowi miały miejsce bardzo ważne inwestycje gospodarcze. Trudo nam sobie wyobrazić dziś losy Mielca, Rzeszowa czy Stalowej Woli bez tego projektu.
Ten projekt przede wszystkim miał na celu zareagować na sytuację, która wówczas w Polsce miała miejsce, ogromnego kryzysu, przeludnienia, bezrobocia, obserwowaliśmy też dokonania naszych sąsiadów na polu militarnym, czyli ten wyścig zbrojeń, który wówczas się odbywał. To wymagało zdecydowanych i szybkich kroków, które podjął Eugeniusz Kwiatkowski. Ten dzień 5 lutego był również ważny z tego względu, że skonkretyzowały się, te plany, które gdzieś w latach 30-tych kiełkowały na temat podniesienia obronności naszego państwa. One były wysuwane przez koła wojskowe, koła naukowe, ale Eugeniusz Kwiatkowski nadał im kierunek, ujednolicił, skonsolidował, zapewnił też finansowanie tego projektu. Ważne jest też to, że podjął decyzję gdzie dokładnie będą te inwestycje przebiegały. Początkowo w jego programie miały obejmować całą Polskę, ale jednak doszedł do wniosku, że rozproszenie tych inwestycji nie przyniosłoby takiego efektu jak skoncentrowanie tego przemysłu właśnie na Podkarpaciu.
Ku przebudowie gospodarczej
To tytuł konferencji naukowej, która odbyła się 4 lutego w auli Wydziału Mechaniczno-Technologicznego Politechniki Rzeszowskiej w Stalowej Woli. W jednym miejscu spotkali się naukowcy z całego kraju, by przedstawić stan badań nad dziejami i współczesnym dziedzictwem COP-u.
Wśród prelegentów pojawił się między innymi Jan Banaszak, wiceprezes Klastra Przemysłowego COP im. Eugeniusza Kwiatkowskiego, który w swoim wystąpieniu o “Wyścigu Narodów w latach 1918-1939”.
– Jestem spadkobiercą projektanta Ministerstwa Spraw Wojskowych przed wojną do zadań specjalnych, którego zespoły pozostawiły w polskim przemyśle 36 fabryk przemysłu obronnego, COP-u. 17 fabryk tu w pobliżu od Niedomic począwszy ale i Krajowice i Sarzyna i powiem szczerze, że tempo było niesamowite w tamtych czasach. Średnio fabrykę, która była elementem miastotwórczym budowano ponad dwa i pół roku. A jak była potrzeba to powstała fabryka pierwowzoru C4 dunitu, 24 budynków w ciągu pół roku. 7 stycznia 1939 roku przyszedł rozkaz budować, 26 czerwca ruszyła produkcja. To było rzeczywiście zawrotne tempo. Na terenie pięciu województw obejmujących od 1936-37 roku COP w okresie 17 lat powstało 52 fabryki na polskich technologiach i 58 rozbudowano i zmodernizowano. Powstało 120 tys. miejsc pracy. Same fabryki jednak to nie wszystko. Budowano jednocześnie komunikację drogową, kolejową ale przede wszystkim media techniczne jak elektrownie. To był niesamowity zryw wszystkich środowisk twórczych – mówił Jan Banaszak.
Z kolei obecny podczas wydarzenia profesor Marek Jabłonowski odniósł się do udziału środowisk wojskowych w tworzeniu idei COP-u.
– Od początku planowania poprzez decyzje podejmowane w 1936 roku, bo 1937 roku już trwały budowy, poprzez różnego rodzaju fazy nadzoru, wojskowi brali w tym udział i odegrali bardzo istotną rolę. Rok 1942 wydawało się, że to jest moment kiedy trzecia rzesza będzie skłonna wywołać wojnę w Europie, ta wojna nastąpiła o wiele szybciej. Wiele inwestycji w tym Stalowa Wola w 1939 roku znajdowała się na etapie końcowej fazy budowy. Zakład nie uruchomił jeszcze na tą skalę produkcji – mówił prof. Marek Jabłonowski.
Dodał również, że już w 1935 roku wszystkie najważniejsze ugrupowania polityczne były zgodne co tego, iż wojenno – ekonomiczny potencjał Polski jest za słaby, a zagrożenie ze strony sąsiadów na tyle duże, iż trzeba podjąć jakieś zasadnicze działania.
– Marszałek Śmigły-Rydz publicznie sugerował więc poprawienie obronności kraju poprzez wzmocnienie gospodarki. Powstaje więc COP oraz sześcioletni plan rozbudowy sił zbrojnych. Oba zadania miały być zakończone w 1942 roku. Bardzo mocno w ich realizację zaangażowali się wojskowi, w tym zwłaszcza Sztab Główny. Jego członek gen. Tadeusz Malinowski miał nawet tytuł szefa COP – przypomniał prof. Jabłonowski.
COP jest dalej aktualny
Podczas konferencji poruszone zostały też tematy jak radziły i radzą sobie zakłady COP-owskie. Prezydent Lucjusz Nadbereżny przyznał, że idea Centralnego Okręgu Przemysłowego jest aktualna również współcześnie a jej kontynuacją jest Strategiczny Park Inwestycyjny.
– To jest wstęp do całej edukacji dotyczącej idei Centralnego Okręgu Przemysłowego, ale również kontynuacji tej idei w życiu gospodarczym państwa, naszego miasta, działań o charakterze strategicznym. To właśnie idea COP-u pokazuje, że Polska i Polacy potrafią a Stalowa Wola jako miasto w swojej dzisiejszej strategii rozwoju doskonale się wpisuje właśnie w to przekonanie, że jesteśmy narodem wyjątkowo utalentowanym, narodem, który potrafi dokonywać rzeczy wielkich ale musimy mieć do tego odpowiednie narzędzia. Musi być również śmiała i konsekwentnie realizowana strategia rozwoju – mówił Lucjusz Nadbereżny, prezydent Stalowej Woli.
Prezydent przypomniał również, ze kulminacyjnym momentem obchodów 85-lecia największego przedsięwzięcia gospodarczego II RP, będzie otwarcie Muzeum COP-u.
– To właśnie Stalowa Wola jest miastem szczególnie odpowiedzialnym za krzewienie idei Centralnego Okręgu Przemysłowego. A to co się stanie w przeciągu najbliższych miesięcy, czyli otwarcie muzeum COP, pokaże bardzo mocno wkład miasta Stalowej Woli, pamięć ale również edukacje na przyszłość, bo to muzeum będzie jestem przekonany wielkim sukcesem na rynku turystyki muzealnej i mam nadzieję, że będą tutaj przyjeżdżać osoby z całej Polski aby zachwycić się tym jak wygląda dzisiaj Centralny Okręg Przemysłowy – dodał prezydent.
Otwarcie muzeum planowane jest początkiem maja.