Jak przeprowadzić postępowanie spadkowe, gdy nie są znani wszyscy spadkobiercy? Kto dziedziczy majątek, gdy nie ma spadkobierców? – pytają Czytelnicy „Sztafety”.
Zgodnie z przepisami prawa spadkowego spadkobiercy nabywają spadek w chwili śmieci spadkodawcy (chwila ta określana jest jako „otwarcie spadku”). Nie trzeba więc dokonywać żadnych formalności, żeby stać się właścicielem praw wchodzących w skład spadku. W zasadzie, nie ma też prawnego obowiązku, aby po śmierci zmarłego prowadzić jakiekolwiek postępowania spadkowe, czy załatwiać jakiekolwiek formalności. Jedynym problemem jest to, że bez przeprowadzenia odpowiedniego postępowania spadkobiercy nie będą mieli formalnego dowodu na to, że są spadkobiercami i właścicielami określonych przedmiotów majątkowych.
Konieczność prowadzenia postępowania spadkowego zależy od składników majątkowych zmarłego. Jeśli w skład tego majątku wchodzą ruchomości lub pieniądze w gotówce, to spadkobiercy mogą podzielić się między sobą tymi przedmiotami oraz pieniędzmi, a inne formalności (poza podatkowymi) nie są potrzebne.
Należy jednak pamiętać, że w przypadku niektórych ruchomości oraz wszystkich nieruchomości taki nieformalny podział nie będzie wystarczający. Przykładowo, samochód, który będzie zarejestrowany na zmarłego, będzie niemożliwy do zarejestrowania na kogoś innego bez umowy sprzedaży lub przeprowadzenia postępowania spadkowego.
Spadkobierca, jeżeli chce nabyć spadek po osobie zmarłej, powinien złożyć wniosek do Sądu Rejonowego o nabycie spadku. Wniosek ten powinien zawierać dane takie jak imię, nazwisko, numer PESEL oraz adres zamieszkania wnioskodawcy, a także imiona, nazwiska i adresy wszystkich znanych wnioskodawcy spadkobierców, czyli uczestników postępowania.
Co jednak w sytuacji, jeśli nie wszyscy spadkobiercy są znani spadkodawcy? I tutaj najczęściej pojawia się problem. W sprawie o stwierdzenie nabycia spadku muszą formalnie brać udział wszyscy spadkobiercy. Dlatego sąd z urzędu zobligowany jest ustalić krąg spadkobierców. Ustalenie kręgu spadkobierców zmarłego członka rodziny oraz adresów do korespondencji może okazać się szczególnie kłopotliwe w sytuacji, gdy nie utrzymujemy kontaktu z naszymi krewnymi lub zamieszkują oni na stałe za granicą. W takim przypadku najczęściej występują dwie sytuacje:
– spadkobierca jest znany z imienia i nazwiska, ale nie jest znane jego miejsce pobytu;
– nie wiadomo, kto jest spadkobiercą, nie jest znane jego miejsce pobytu ani jakie nosi imię i nazwisko, jak też czy w ogóle żyje.
Spadkobierca jest znany, ale nie znany jest jego adres
W przypadku, gdy spadkobierca jest znany z imienia i nazwiska, ale nie jest znane jego miejsce pobytu, wówczas ustanawia się kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu.
Zgodnie z art. 143 Kodeks postępowania cywilnego (kpc), który mówi, że jeżeli stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, ma być doręczony pozew lub inne pismo procesowe wywołujące potrzebę podjęcia obrony jej praw, doręczenie może do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek osoby zainteresowanej przez sąd orzekający. Kuratora można jednak ustanowić tylko wtedy, kiedy znane jest imię i nazwisko danej osoby, ale nie jest znane jego miejsce pobytu. Należy pamiętać, że występując do sądu z wnioskiem o ustanowienie kuratora wnioskodawca musi udowodnić, że nie zna aktualnego adresu strony i nie wystarczy tu zwykłe stwierdzenie, że adres nie jest znany, gdyż warunkiem ustanowienia takiego kuratora jest uprawdopodobnienie, że miejsce pobytu strony nie jest znane (wyrok SN z 30.06.1997 r., sygn. akt II CKU 71/97).
W takiej sytuacji, spadkobierca powinien podjąć wszelkie możliwe czynności, aby ustalić adres poszukiwanego spadkobiercy. Dopiero gdy te wszystkie czynności mające na celu ustalenie adresu poszukiwanego spadkobiercy, w dodatku odpowiednio udokumentowane, nie przyniosły rezultatu, sąd będzie mógł ustanowić kuratora. Zadaniem kuratora (do chwili zgłoszenia się strony lub jej przedstawiciela osoby poszukiwanej) będzie odbieranie pism adresowanych do osoby nieznanej z miejsca pobytu i zapewnienie ochrony jej praw, w tym poprzez zastępowanie takiej osoby w toku sprawy spadkowej.
Spadkobierca jest nieznany
Może też zdarzyć się tak, że nie wiadomo, kto jest spadkobiercą, gdzie mieszka, jak się nazywa i czy w ogóle żyje. Wówczas zgodnie z artykułem 672 kpc niezbędne jest ustalenie kręgu spadkobierców przez ogłoszenie. Zgodnie z art. 672 kpc, który mówi, że jeśli zapewnienie spadkowe (czyli przekazanie przez jednego ze spadkobierców wszystkich informacji na temat pozostałych spadkobierców, jakimi dysponuje oraz istnienia lub braku testamentu) nie było złożone albo jeżeli zapewnienie lub inne dowody nie będą uznane przez sąd za wystarczające, postanowienie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku może zapaść dopiero po wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie.
Ogłoszenie powinno zawierać imię, nazwisko, zawód, ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy oraz datę jego śmierci, a także wskazanie majątku pozostałego po spadkodawcy i wezwanie, aby spadkobiercy w ciągu 3 miesięcy od dnia wskazanego w ogłoszeniu zgłosili i udowodnili nabycie spadku, gdyż w przeciwnym razie mogą zostać pominięci w postanowieniu o stwierdzenie nabycia spadku. Ogłoszenie takie powinno być umieszczone w prasie o zasięgu ogólnokrajowym. Jego zamieszczenie wiąże się z kosztem około 1000 zł. Po upływie 3 miesięcy sąd wyznacza rozprawę. Jeśli w ciągu tego czasu nikt się nie zgłosi i nie udowodni swojego prawa do spadku, sąd wydaje postanowienie stwierdzające nabycie spadku tylko na rzecz tych spadkobierców, którzy udowodnili swoje prawa.
Kto dziedziczy majątek, gdy nie ma spadkobierców?
Krąg osób uprawnionych do dziedziczenia po zmarłej osobie jest dość szeroki, a mimo to może się zdarzyć, że spadkodawca nie pozostawi po sobie żadnej osoby, która mogłaby dziedziczyć. Kodeks cywilny dokładnie określa, jakie osoby i w jakiej kolejności są powołane do spadku po zmarłym spadkodawcy. Jeśli zmarły nie sporządził testamentu, ma miejsce dziedziczenie ustawowe, a w jego ramach może dojść do tego, że majątek odziedziczy gmina. Zgodnie z art. 935 kc, w braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy, powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu. Zatem, jeżeli w skład majątku spadkodawcy wchodziło np. mieszkanie, nieruchomość gruntowa, samochód, to w przypadku braku spadkobierców przypadnie on gminie, w której mieszkaj spadkodawca.
Bożena Kolba
Dobrze znać zasady dziedziczenia, żeby później nie było problemów. Ale najgorzej, jak nie wiemy czy zmarły zostawił nam długi. Miałam taką sytuację i bałam się przyjąć spadek, w końcu znalazłam firmę detektywistyczną z licencją, która ustaliła całość majątku i wtedy mogłam podjąć decyzję. Odrzuciłam spadek i niech inni się martwią.