Przestępstwo niealimentacji

W sytuacji, kiedy osoba zobowiązana do alimentów nie spełnia swojego obowiązku w sposób, który określony został na przykład w wyroku sądowym, obowiązujące przepisy umożliwiają złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa, wskazanego w przepisach Kodeksu karnego. Obowiązek alimentacyjny może być określony orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem, innym organem albo inną umową. Niealimentacja to uchylanie się od wykonania ww. obowiązku.

Zgodnie z art. 209 § 1 Kodeksu karnego, przestępstwo to podlega karze grzywny, ograniczenia odpowiedzialności albo pozbawienia wolności do roku.  Art.209  § 1 Kodeksu karnego w swoim pierwotnym brzmieniu przewidywał sankcję karną dla osoby, kto uporczywie uchylała się od wykonania ciążącego na niej obowiązku alimentacyjnego, jednocześnie narażając osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

Przesłanka „uporczywości” była bardzo nieostra i stwarzająca duże pole do interpretacji, dostarczała licznych wątpliwości przy ocenie, które przypadki niepłacenia alimentów kwalifikują się do wszczęcia sprawy karnej.  W rezultacie, po nowelizacji Kodeksu karnego w 2017 roku,  w obecnym brzmieniu art.209 § 1 Kodeksu karnego, przestępstwo niealimentacji popełnia osoba, która uchyla się od wykonania nałożonego obowiązku alimentacyjnego, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące.

Obecna treść  art.209  § 1 Kodeksu karnego jest następująca:

„§ 1. Kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 1a. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.

§ 3.Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a odbywa się z urzędu.

§ 4. Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w § 1, który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty.

§ 5. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca przestępstwa określonego w § 1a uiścił w całości zaległe alimenty, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary”.

Kiedy dochodzi do przestępstwa niealimentacji

Dla pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za przestępstwo niealimentacji konieczne jest stwierdzenie, że sprawca był zobowiązany do wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową. Przepis art. 209 § 1 Kodeksu karnego wprowadza  dwa typy przestępstwa niealimentacji w postaci:

▪ uchylania się od obowiązku alimentacyjnego – typ podstawowy  (art. 209 § 1 kk.), oraz

▪ spowodowania niemożności zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych – typ kwalifikowany (art. 209 § 1a k.k.).

W pierwszym przypadku (typ podstawowy) chodzi o uchylanie się od obowiązku z jednoczesnym spowodowaniem zaległości alimentacyjnych na określoną kwotę, bądź też uchylanie się od spełnienia świadczenia innego niż okresowe przez określony czas. Czyli, warunkiem podstawowym konieczne jest, aby łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowiła równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosiło co najmniej 3 miesiące. Chodzi o kwotę równą lub przewyższającą tą wartość.

Suma zaległości musi zatem wynosić łącznie kwotę co najmniej trzykrotność należności miesięcznych zobowiązań alimentacyjnych. Oznacza to, że  nie chodzi jedynie o niepłacenie alimentów przez 3 miesiące, ale również o sytuacje, w których zobowiązany do alimentów płaci tylko część kwoty co miesiąc. Np. gdy zasądzone alimenty wynoszą po 600 zł miesięcznie, a zobowiązany do alimentów płaci dobrowolnie tylko po 200 zł, popełnia wskazany czyn zabroniony po powstaniu zaległości w wysokości 1800 zł.

W drugim przypadku ( typ kwalifikowany) chodzi dodatkowo o narażenie osoby uprawnionej do alimentów na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

Uchylanie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego

Przestępstwa niealimentacji dopuszcza się taka osoba, która może wykonać ciążący na niej obowiązek alimentacyjny, ale tego nie czyni mimo realnych możliwości. Inaczej mówiąc, uchylanie się od obowiązku łożenia na utrzymanie osoby uprawnionej do alimentów zachodzi wtedy, gdy zobowiązany do płacenia alimentów ma obiektywną możliwość ich płacenia, ale nie realizuje go ze złej woli.

Jeżeli istnieje podejrzenie popełnienia przestępstwa niealimentacji, należy zbadać przede wszystkim przyczyny niewywiązywania się z tego obowiązku przez dłużnika alimentacyjnego, które mogą niekiedy zdarzać się z powodów obiektywnych. O istnieniu po stronie dłużnika alimentacyjnego zamiaru uchylania się od obowiązku płacenia alimentów może świadczyć np. porzucenie pracy po to, aby nie płacić alimentów, niepodejmowanie pracy zarobkowej pomimo istniejących ku temu warunków, zmiana miejsca pobytu w celu udaremnienia egzekucji alimentów, ukrywanie dochodów w celu niepłacenia należności alimentacyjnych, czyli musi to być zachowanie umyślne, przejawiające się m.in. negatywnym stosunkiem do wykonania obowiązku alimentacyjnego.  Natomiast przesyłanie przez zobowiązanego do płacenia alimentów kwot niższych od zasądzonych, z uwagi na konieczność równoczesnego zapewnienia utrzymania siebie i dziecka pochodzącego z innego związku, może w niektórych okolicznościach nie zostać uznane przez sąd za uchylanie się od spełnienia obowiązku alimentacyjnego.

W orzecznictwie sądowym utrwalona została linia orzecznicza, w świetle której, aby można było przypisać dłużnikowi alimentacyjnemu popełnienie przestępstwa niealimentacji z art. 209 § 1 Kodeksu karnego, to zaniechanie płacenia tych rat na rzecz osoby uprawnionej do alimentów przez okres co najmniej 3 miesięcy w sytuacji, gdy miał możliwość ich płacenia, należy uznać za wystarczające dla przypisania mu przestępstwa niealimentacji.

W konsekwencji więc, jeśli dłużnik alimentacyjny przez co najmniej trzy miesiące lub przez dłuższy okres, w ogóle nie łoży na utrzymanie dziecka zasądzonych wyrokiem sądu rat alimentacyjnych płatnych co miesiąc, mając na ten cel środki i kierując się złą wolą, to popełnia przestępstwo niealimentacji z art. 209 § 1 k.k. Podobnie należy ocenić działanie dłużnika alimentacyjnego, który tylko częściowo spełnia nałożony na niego obowiązek alimentacyjny, bez uzasadnionej przyczyny i nacechowane złą wolą, a zatem uiszcza raty w kwotach znacznie niższych od zasądzonych lub płaci je niesystematycznie.

Bożena Kolba

Podstawa prawna:

Art. 209 § 1 kodeksu karnego ( t.j. Dz.U z 2020, poz.1444 )