Kilka lat temu pożyczyłam kuzynowi pieniądze, ustnie, bez żadnej umowy. Nie umówiliśmy się co do terminu zwrotu pożyczki. Teraz pieniądze są mi potrzebne, a kuzyn mówi, że nie ma pieniędzy i że sprawa jest przedawniona. Co mogę zrobić, aby odzyskać swoje pieniądze? – pyta Czytelniczka Sztafety.

Pożyczka niekoniecznie musi być udzielona przez bank lub instytucję pożyczkową. Umowa pożyczki może być też zawarta między osobami fizycznymi, znajomymi, rodziną. W takiej, sytuacji, nawet gdy strony mają do siebie zaufanie, warto zawrzeć na piśmie umowę pożyczki, jasno określającą prawa i obowiązki obu stron. Należy to mieć na uwadze szczególnie, gdy pożyczana jest większa kwota pieniędzy. Zgodnie z art. 720 § 1 kodeksu cywilnego, umowa pożyczki to umowa, zgodnie z którą jedna strona przenosi na drugą własność pieniędzy lub rzeczy określonej co do gatunku, a druga w zamian za to zobowiązuje się do oddania takiej samej kwoty lub rzeczy określonej co do gatunku, po upływie ustalonego w umowie czasu. Umowa pożyczki jest umową konsensualną. Oznacza to, że do jej zawarcia potrzebne jest tylko zgodne oświadczenie woli dwóch stron. Powoduje to, że ważna będzie nawet umowa w formie ustnej, o ile chęć zawarcia takiego zobowiązania została przedstawiona w sposób dostatecznie zrozumiały.

Wyjątkiem są umowy pożyczki na kwotę powyżej tysiąca złotych, które zgodnie z przepisami powinny być zawarte w formie pisemnej. Jest to znacznie bezpieczniejsze rozwiązanie, gdyż podpisany dokument jest ważnym dowodem w przypadku, gdy pojawi się problem ze spłatą zobowiązania przez pożyczkobiorcę. Najczęściej umowa pożyczki zawierana jest przez osoby niespokrewnione. Jednakże także w rodzinie czasami warto zabezpieczyć się taką formą zawarcia umowy pożyczki.

Co powinna zawierać pisemna umowa pożyczki?

Każda umowa pożyczki powinna zawierać co najmniej poniższe elementy:

▪ oznaczenie stron – określenie, kto daje pożyczkę a kto ją otrzymuje, imię, nazwisko, PESEL, miejsce i datę urodzenia, numer dowodu osobistego, adres zamieszkania – dane dotyczą dwóch stron umowy;

▪ datę i miejsce zawarcia umowy pożyczki;

▪ wskazanie przedmiotu umowy – należy wyraźnie zaznaczyć walutę i kwotę pożyczanej sumy pieniężnej;

▪ termin spłaty lub harmonogram rat – najlepiej w oddzielnym paragrafie określić datę ostatecznej spłaty pożyczki; w przypadku, gdy wymagamy od pożyczkobiorcy regularnego spłacania pożyczki w ratach, trzeba podać albo ich konkretne daty lub inne konkretne oznaczenie terminu spłaty;

▪ formę wypłaty i spłaty pożyczki – w umowie powinna zostać zawarta informacja o numerze konta bankowego pożyczkobiorcy oraz numer konta bankowego pożyczkodawcy;

▪ konsekwencje nieterminowej spłaty – pożyczkodawca musi również poinformować pożyczkobiorcę o konsekwencjach braku terminowej spłaty zobowiązania, np. o odsetkach karnych naliczanych w przypadku braku spłaty pożyczki;

▪ podpisy stron – na umowie muszą zostać sporządzone dwa czytelne podpisy stron umowy pożyczki, które będą jednoznacznym dowodem na fakt jej zawarcia w określonym dniu i na określonych warunkach.

Termin zwrotu pożyczki

Strony w umowie pożyczki mogą, ale nie muszą, obwarować konkretnym terminem zwrot (spłatę) pożyczki. W sytuacji, w której strony wskażą termin, do którego pożyczka powinna zostać zwrócona, wymagalność zobowiązania pożyczkobiorcy powstaje następnego dnia po wskazanej dacie zwrotu, np. jeśli strony wskażą w umowie pożyczki, że ma być ona zwrócona do 31 października 2020 roku, to bieg terminu przedawnienia żądania o zwrot pożyczki rozpoczyna się od dnia 1 listopada 2020 roku i przy przedawnieniu wynoszącym sześć lat, przedawnienie nastąpi po 1 listopada 2026 roku. Strony umowy pożyczki nie muszą wskazywać konkretnej daty jej zwrotu, natomiast termin zwrotu mogą uzależnić od wystąpienia jakiegoś zdarzenia, np. ukończenia studiów, zawarcia związku małżeńskiego, sprzedaży auta, itp. W umowie pożyczki można zawrzeć obowiązek jej zwrotu w ratach, co oznacza, że wymagalna nie będzie cała pożyczka od razu, a kolejno jej poszczególne części (raty).

Pożyczka w rodzinie bez podatku

Pożyczka w rodzinie może być nieoprocentowana, czyli może być udzielona bez obowiązku zapłaty przez pożyczkobiorcę oprocentowania. Jest też pod pewnymi warunkami zwolniona z podatku od czynności cywilnoprawnych, na mocy art. 9 pkt.10 lit. b ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. Zgodnie z tym przepisem, zwalnia się od podatku pożyczki udzielane w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między osobami, o których mowa w art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, tj. pomiędzy małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi, pasierbem, rodzeństwem, ojczymem i macochą, w wysokości przekraczającej kwotę, określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy o PCC, pod warunkiem:

złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności ( czyli zawarcia umowy pożyczki), z wyłączeniem przypadku, gdy umowa została zawarta w formie aktu notarialnego;
udokumentowania fakt otrzymania pieniędzy przez pożyczkobiorcę dowodem przekazania na jego rachunek płatniczy lub na jego inny rachunek w banku, lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo- -kredytowej, lub przekazem pocztowym.

W przypadku braku zachowania jednej z powyższych form odbioru pożyczki od rodziny, podatek PCC jest obowiązkowy. Kwota pożyczki od rodziców powinna zostać przelana na konto bankowe pożyczkobiorcy. W tytule przelewu należy zaznaczyć, że dany przelew jest pożyczką ( tytuł przelewu powinien brzmieć „pożyczka”, „pożyczka od rodziców”, itd.).

Stawka podatku PCC od umowy pożyczki wynosi 0,5% (kiedyś było 2% PCC) od kwoty lub wartości pożyczki, a w przypadku umowy określającej, że wypłata środków pieniężnych nastąpi niejednokrotnie i ich suma nie jest znana w chwili zawarcia umowy – kwota każdorazowej wypłaty środków pieniężnych. Obowiązek uiszczenia podatku od pożyczki lub też złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych ciąży na pożyczkobiorcy, czyli osobie, która przyjmuje pożyczkę.

Przedawnienie umowy pożyczki

Co oznacza przedawnienie pożyczki? Każda umowa pożyczki lub kredytu posiada określony termin spłaty, którego należy przestrzegać. Jednak z różnych przyczyn może się zdarzyć, że pożyczkobiorca nie będzie w stanie zgromadzić w odpowiednim czasie kwoty potrzebnej do zwrotu. Jeżeli pożyczkobiorca skorzystał z usług firmy pożyczkowej lub banku, termin przedawnienia pożyczki wynosi 3 lata ze względu na prowadzoną przez te firmy działalność gospodarczą. Z kolei, w przypadku pożyczki prywatnej bieg przedawnienia wynosi 6 lat i rozpoczyna się wraz z przekroczeniem uzgodnionego terminu zwrotu kwoty pożyczki.

Jeżeli termin zwrotu pożyczki został ustalony pomiędzy pożyczkodawcą a pożyczkobiorcą, to od tego terminu należy liczyć 6-letni termin przedawnienia roszczenia o zwrot pożyczki. Jeżeli natomiast pożyczkodawca i pożyczkobiorca nie określą terminu zwrotu pożyczki( co jest możliwe i dopuszczalne prawnie),zwrot pożyczki powinien nastąpić w ciągu sześciu tygodni od wypowiedzenia umowy przez pożyczkodawcę. Teoretycznie zatem, bez określania terminu zwrotu pożyczki, pożyczkodawca już następnego dnia od udzielenia pożyczki może wypowiedzieć umowę, co spowoduje, że wymagalność pożyczki nastąpi następnego dnia po upływie sześciu tygodni od daty wypowiedzenia umowy ( art. 723 Kodeksu cywilnego). Ważne jest, aby pamiętać, że bieg 6-tygodniowego terminu na zwrot pożyczki należy liczyć od daty, w której o wypowiedzeniu dowie się pożyczkobiorca, a także o tym, że w przypadku zawarcia umowy pożyczki na piśmie, wypowiedzenie umowy pożyczki także powinno zostać dokonane w takiej formie (dla celów dowodowych każda umowa pożyczki na kwotę powyżej 1.000 zł powinna zostać stwierdzona pismem, co oznacza, że przy zawarciu umowy pożyczki ponad tę kwotę bez formy pisemnej co do zasady nie będzie można udowodnić faktu udzielenia takiej pożyczki w drodze zeznań świadków lub przesłuchania stron). Wypowiedzenie stanowi jednostronne oświadczenie woli pożyczkodawcy, że żąda on zwrotu udzielonej pożyczki, w związku z czym ewentualna zgoda lub sprzeciw pożyczkobiorcy nie mają żadnego znaczenia dla skutecznego wypowiedzenia tej umowy.

Bożena Kolba