Od 30 listopada 2020 roku obowiązują nowe regulacje prawne, które mają pomóc w skutecznej walce ze sprawcami przemocy domowej i lepiej chronić jej ofiary. Czyli kogo i tak naprawdę przed czym mają chronić nowe przepisy? O tym rozmawialiśmy z KATARZYNĄ ROGALĄ – dyrektorem Stalowowolskiego Ośrodka Wsparcia i Interwencji Kryzysowej
– Przemoc domowa jest wciąż tematem drażliwym w naszym społeczeństwie. Przeprowadzane badania wykazały, że to zjawisko nieustannie się nasila. Wpływa destruktywnie na całą rodzinę, powodując zmiany psychiczne i fizyczne u ofiar. Kiedy więc możemy mówić, że w danej rodzinie mamy do czynienia z przemocą domową?
– Przemoc w rodzinie to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie (lub zaniechanie działania) przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienia i szkody. Przemoc domową charakteryzują więc 4 cechy: jest intencjonalna („zamierzone działanie”), siły są nierównomierne (sprawca ma przewagę np. fizyczną, psychiczną, ekonomiczną), powoduje cierpienie i ból, narusza prawa i dobra osobiste np. prawo do godności, szacunku.
– Przemoc domowa rzadko jest czynem jednorazowym. Zwykle zachowania przemocowe powtarzają się i pojawiają się w określonym schemacie. Jakim?
– Przemoc domowa może mieć charakter jednorazowy, jednak częściej jest procesem i ma tendencję do powtarzania się według cyklicznej prawidłowości. Określane jest to czasem mianem „koła przemocy”. Można w tym cyklu wyróżnić 3 fazy: I faza – narastania napięcia – kiedy w relacji przemocowej odczuwa się napięcie emocjonalne, II faza: – eskalacji przemocy – dochodzi do wyładowania emocji poprzez zachowania przemocowe, III faza: – tzw. miodowego miesiąca – okazywanie przez sprawcę skruchy, poczucia winy. Pomiędzy jedną fazą, a drugą trudno określić ramy czasowe, taki cykl może trwać nawet kilka lat. Z czasem w cyklu przemocowym może zanikać faza narastania napięcia.
Z doświadczenia pomocy osobom uwikłanym w przemoc widzę, że częściej zgłaszają się po pomoc osoby będące w/po fazie wybuchu agresji. Rzadziej korzystają z pomocy osoby będące w/po fazie miodowego miesiąca.
– Jakie wyróżniamy rodzaje przemocy w rodzinie?
– Jako pierwsza nasuwa nam się tutaj przemoc fizyczna, czyli na przykład: bicie, kopanie, policzkowanie, szarpanie, rzucanie przedmiotami, używanie niebezpiecznych narzędzi, zadawanie bólu fizycznego. Następnie wyróżniamy przemoc psychiczną, emocjonalną, jak: groźby, upokarzanie, używanie wulgarnych słów, nadmierna kontrola ,zakazywanie osobie kontaktów z bliskimi.
Wiele osób spotkało się z przemocą seksualną, czyli ze zmuszaniem do odbywania stosunku lub poddania się innym zachowaniom seksualnym, zmuszanie do oglądania pornografii.
Istnieje również przemoc finansowa (ekonomiczna), która przejawia się na przykład w zakazywaniu podjęcia pracy zawodowej, wydzielaniu środków finansowych na prowadzenie gospodarstwa domowego, odmawianiu udziału w zaspokojeniu podstawowych potrzeb rodziny.
Formą przemocy może być również zaniedbanie, kiedy to nie są zaspokajane podstawowe potrzeby jak: wyżywienie, edukacja, opieka lekarska, osób zależnych od innych.
– Jakie symptomy mogą wskazywać na to, że w danej rodzinie obecna jest przemoc?
– Nie ma ściśle określonych symptomów wskazujących na występowanie przemocy domowej. Doświadczanie przemocy wiąże się często z procesem, m.in. procesem wypracowania mechanizmów jej ukrywania (zaprzeczanie jej występowaniu, kiedy środowisko zauważa niepokojące zachowania w rodzinie). Zmiana funkcjonowania społecznego – izolacja od innych, niechęć rozmawiania o tym, co trudne. Idealizowanie relacji może być sygnałem braku bezpieczeństwa w sytuacji w jakiej osoba żyje.
Warto być szczególnie uważnym na zmiany zachowania/funkcjonowania u dzieci i młodzieży. Wachlarz symptomów może być bardzo szeroki od obniżonego nastroju, po wybuchy agresji, przez objawy psychosomatyczne. Stąd tak ważne jest bycie uważnym na każde zgłoszenie przemocy, aby móc zatrzymać proces krzywdzenia i aby nie było ryzyka wystąpienia u osób pokrzywdzonych zjawiska tzw. wtórnej wiktymizacji.
– Co to oznacza?
– Wiktymizacja wtórna ma miejsce wówczas, kiedy ofiara przestępstwa doznaje kolejnej (wtórnej) krzywdy ze strony innych osób – otoczenia, rodziny, bliskich. Nacechowane brakiem empatii, krzywdzące postawy innych ludzi są często wynikiem ciekawości, niewiedzy, nieumiejętności wczucia się w sytuację cierpiącej osoby. Są także – zdecydowanie zbyt często – spowodowane przez stereotypy, skutkujące potępieniem i stygmatyzacją ofiary. Tego rodzaju reakcje otoczenia są szczególnie widoczne (i bolesne dla ofiar) wobec osób, które ucierpiały w efekcie przestępstw na tle seksualnym.
Przemoc w rodzinie w powiecie stalowowolskim
Jak pokazują badania, w okresie pandemii COVID-19, a co za tym izolacji społecznej, zjawisko przemocy w rodzinie nabrało na sile. Statystyki na temat gwałtownego wzrostu liczby zgłoszeń o doświadczaniu przemocy znacząco wzrosły.
Reakcją na takie niepokojące dane jest nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego. Z dniem 30 listopada 2020 r. w życie weszły przepisy regulujące nowy rodzaj postępowania nieprocesowego mający za przedmiot sprawy o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie – do opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania oraz jego bezpośredniego otoczenia lub zakazanie zbliżania się do mieszkania oraz jego bezpośredniego otoczenia.
– Wprowadzone przepisy to kolejne narzędzie dla policjantów w walce z osobami stosującymi przemoc w rodzinie. Przepisy mają na celu izolowanie osoby stosującej przemoc, w sytuacjach, gdy stwarza ona realne zagrożenie dla życia lub zdrowia domowników. Ważne jest to, że to nie ofiara przemocy musi w takich przypadkach szukać schronienia – mówi Małgorzata Kania, oficer prasowy KPP w Stalowej Woli.
A jak wygląda sama interwencja?
– Po otrzymaniu zgłoszenia przybyły na miejsce patrol ustala szczegółowo okoliczności zdarzenia. Na podstawie otrzymanych informacji ocenia czy dochodzi do stosowania przemocy w rodzinie, a następnie szacuje ryzyko zagrożenia życia lub zdrowia domowników służący stwierdzeniu zasadności zatrzymania takiej osoby. Dotychczas w przypadku zagrożenia życia i zdrowia domowników osoba była zatrzymywana w pomieszczeniach dla osób zatrzymanych. W świetle nowych przepisów wobec takiej osoby będzie można zastosować również nakaz natychmiastowego opuszczenia zajmowanego mieszkania. Nakaz taki obowiązuje 14 dni i może zostać przedłużony przez sąd – wyjaśnia Małgorzata Kania.
W roku 2020 na terenie powiatu stalowowolskiego policjanci skierowani byli do 834 interwencji związanych z konfliktem domowym. Do końca listopada wdrożono 145 procedur tzw. Niebieskiej Karty, dotyczącej podejrzenia stosowania przemocy w rodzinie.
– Jakie są najczęstsze przyczyny agresywnych zachowań członków rodziny wobec siebie?
– Osoby stosujące przemoc wobec najbliższych charakteryzują się najczęściej następującymi cechami:
– w sferze poznawczej – sztywne przekonania na temat ról społecznych kobiet i mężczyzn, wyobrażeniowy-stereotypowy obraz „silnego mężczyzny”, „silnej kobiety”, głęboko zakorzeniony w makrosystemie stosunek władza i posłuszeństwo jako determinanty relacji z innymi ludźmi, duża tendencja do racjonalizacji, przekonanie o tym, że najlepszą drogą do uzyskania szacunku jest wywołanie lęku, obawy, respektu, autorytarne poglądy, rozwiązywanie konfliktów poprzez używanie siły;
– w sferze emocjonalnej – niska wrażliwość, brak empatii, niepewność, niskie poczucie wartości, łatwość przeżywania złości i gniewu, zaborczość, zazdrość, lęk przed porzuceniem;
– w sferze behawioralnej – zachowania agresywne – słaba samokontrola.
Czynniki sprzyjające występowaniu przemocy to także: doświadczanie przemocy w dzieciństwie, uzależnienia, zażywanie środków psychoaktywnych, zaburzenia osobowości oraz organiczne uszkodzenia mózgu.
– Kto najczęściej jest ofiarą przemocy domowej? Kobieta, mężczyzna a może dziecko?
Nadal osobami najczęściej doświadczającymi przemocy w rodzinie są kobiety i dzieci. Mniej jest zgłaszanych sytuacji doświadczania przemocy przez mężczyzn. Statystyka osób przebywających w hostelu na przełomie 20 lat wskazuje, że w większości są to kobiety i dzieci, choć zdarzają się również mężczyźni zgłaszający przemoc ze strony najbliższych.
– „Przemoc w rodzinie to sprawa prywatna, nikt nie powinien się wtrącać”, „Jeśli ktoś jest bity, to znaczy, że sobie na to zasłużył”, „Ofiary przemocy w rodzinie akceptują przemoc”, „Gwałt w małżeństwie nie istnieje” – takie i inne przekonania krążą w społeczeństwie. Dlaczego ludzie ulegają tego typu mitom i stereotypom, dając jednocześnie sprawcy sygnał na przyzwolenie do przemocy?
– Mity i stereotypy tworzą fałszywy obraz problemu przemocy. Często wynikają z braku świadomości zjawiska przemocy i z braku świadomości mechanizmów, które nim kierują. Stereotypy mogą usprawiedliwiać stosowanie przemocy, mogą służyć do ukrycia, czy zbagatelizowania problemu, przez co utrudniają prawidłowe reagowanie na akty agresji, czy okrucieństwa. Dla osób stosujących przemoc mogą być sygnałem o społecznym przyzwoleniu na przemoc. Mity i stereotypy mogą wzmacniać poczucie bezkarności u sprawców przemocy, a tym samym przyczyniać się do wzmacniania bezradności u osób doświadczających przemocy.
Ważne są zatem działania informacyjno-edukacyjne w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
– Czy stalowowolskie rodziny mają duży problem z przemocą? Czy do ośrodka, zgłasza się dużo osób dotkniętych przemocą w rodzinie? Czy są to głównie kobiety, czy mężczyźni?
– Zakres działania SOWiIK obejmuje powiat stalowowolski. Średnio rocznie z pobytu w hostelu korzysta ok. 40 osób doświadczających przemocy w rodzinie, a przeszło 100 osób uwikłanych w przemoc korzysta ze wsparcia psychologicznego ambulatoryjnie. Z osób dorosłych są to głównie kobiety.
Skala zjawiska występowania przemocy w rodzinie opiera się w większości na ujawnionych sytuacjach przemocy (w SOWiIK, poprzez interwencje policji, z uruchomionych Niebieskich Kart przez Zespól Interdyscyplinarny przy MOPS). Jest też dodatkowo obszar nieznany: zjawisko przemocy domowej nieujawnianej, a występującej w tzw. „czterech ścianach”.
Od listopada w Stalowej Woli trwa badanie społeczne w formie zdalnej (ankieta on-line, rozmowy telefoniczne) dotyczące skali występowania problemów społecznych w Gminie Stalowa Wola. Badanie było możliwe dzięki realizacji projektu „Kompas –konstruktywny kierunek działań” w ramach projektu osłonowego dla jednostek samorządu terytorialnego. Autorami projektu była Gmina Stalowa Wola, SOWiIK oraz Zespół Interwencyjny przy MOPS.
Zachęcam do udziału w badaniu. Wyniki pozwolą na efektywniejsze stworzenie strategii pomocowej dla środowiska lokalnego w zakresie rozwiązywania problemów społecznych, w tym przeciwdziałanie przemocy domowej.
– Jak rozmawiać z osobą dotkniętą przemocą? Jak można jej pomóc?
– Po pierwsze warto zacząć słuchać i mówić o sytuacjach agresywnych w rodzinie. Jest to szansa na przyglądnięcie się swoim umiejętnością stawiania granic, tak aby nie wejść w rolę tzw. ofiary, czy tzw. sprawcy.
Warto być uważnym na każde zgłoszenie sytuacji doznania krzywdy. Jeśli nie potrafimy, z jakiegoś powodu trudno nam rozmawiać z osobą uwikłaną w przemoc, szukajmy pomocy na zewnątrz, w miejscach do tego wyspecjalizowanych jak: SOWiIK, MOPS, KPP, lokalne punkty pomocy osobom krzywdzonym. Stan osoby doświadczającej przemocy może wskazywać czasami na konieczność hospitalizacji, czy konieczność zapewnienia pomocy specjalisty. Służby interweniujące w sytuacjach kryzysowych mają pełny dostęp do danych teleadresowych instytucji pomagających.
– Czy w naszym mieście zdarzają się przypadki, że to osoby z zewnątrz, niekiedy zupełnie obce, reagują wobec ofiar przemocy domowej?
– Osoby z zewnątrz mogą szybciej zauważyć, że coś niepokojącego dzieje się w rodzinie. Nie doświadczają mechanizmów, które blokują szukanie pomocy. Zdarza się, że to osoby trzecie przywożą do ośrodka, czy zachęcają do korzystania z pomocy w sytuacji, kiedy podejrzewają, że osoba doświadcza przemocy. Rozpowszechnianie informacji, gdzie mogą szukać pomocy osoby uwikłane w przemoc jest pomocne nie tylko dla bezpośrednich odbiorców takiej pomocy, ale też dla każdego, kto może wskazać drogę osobie potrzebującej pomocy.
Zdarzają się zgłoszenia osób trzecich, że zauważyli niepokojące zachowania agresywne w rodzinie, często dotyczy to dzieci. Wtedy te osoby pytają o to, jakie działania mogą oni sami podjąć lub ta konkretna rodzina. Często takie osoby są „pomostem” do wyjścia z problemu dla osób uwikłanych w przemoc. Zdarza się, że są to osoby, które kiedyś korzystały z pomocy i dają świadectwo ,że to było dla nich pomocne.
– Jak odzyskać równowagę, zacząć nowe życie, będąc w przeszłości ofiarą przemocy domowej?
– Po pierwsze warto mieć zapewnione bezpieczeństwo. Z perspektywy bezpiecznego miejsca można wypracowywać indywidualny model osiągania równowagi. Jeśli w historii życia zdarzyły się sytuacje przemocowe i obserwujemy, że miały one wpływ na nasze życie warto temu poprzyglądać się z osobą neutralną – interwentem, psychoterapeutą. Rozmowa ze specjalistą może posłużyć do wypracowania kierunku pomocy. Wsparcie psychologiczne jest pomocne do utrzymania stabilizacji emocjonalnej, przyjrzenia się mechanizmom, które pomagają przetrwać oraz do budowania nowych umiejętności aby poprawić jakość funkcjonowania w przyszłości. Pomoc psychologiczna może mieć charakter krótkoterminowy oraz długofalowy.
